Του Κωνσταντίνου Κοκκινοπλίτη*

Η τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο "Η παγκόσμια θέση της ΕΕ στις σύνθετες τεχνολογίες (2019-2022)" αναδεικνύει μια ανησυχητική πραγματικότητα, που έχει να κάνει με την Ευρώπη να χάνει έδαφος σε κρίσιμους τομείς αιχμής. Αυτή η υστέρηση δεν είναι απλά ένα τεχνολογικό ζήτημα, αλλά απειλεί τη μακροπρόθεσμη οικονομική σταθερότητα και τη γεωπολιτική επιρροή της Ευρώπης. Η αδράνεια στο να αντιμετωπιστεί σήμερα αυτή η στρατηγική αναγκαιότητα, θα έχει ανυπολόγιστες συνέπειες αύριο.

Οι αποκαλούμενες σύνθετες τεχνολογίες περιλαμβάνουν εξελιγμένες και διασυνδεδεμένες καινοτομίες που απαιτούν σημαντικές επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α), προηγμένη τεχνική εμπειρογνωμοσύνη και εξελιγμένες υποδομές. Αυτές οι βασικές τεχνολογίες αφορούν την τεχνητή νοημοσύνη (AI), την κβαντική πληροφορική, τους ημιαγωγούς, τη βιοτεχνολογία, τις ψηφιακές επικοινωνίες και την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Οι τεχνολογίες αυτές δεν είναι μόνο εντυπωσιακές αλλά και απαραίτητες για τη δημιουργία νέων αγορών, την επίλυση κοινωνικών προκλήσεων και τη διασφάλιση της στρατηγικής αυτονομίας. Αναλαμβάνοντας τον έλεγχο αυτών των τεχνολογιών, τα κράτη μπορούν να τοποθετηθούν ως παγκόσμιοι ηγέτες και να αποκτήσουν τεράστια οικονομικά οφέλη, ενισχυμένη ασφάλεια και μεγαλύτερη επιρροή στις παγκόσμιες υποθέσεις.

Το γράφημα που ακολουθεί απεικονίζει ανάγλυφα την επιδεινούμενη θέση της Ευρώπης σε σχέση με τους κύριους παγκόσμιους ανταγωνιστές της.  

Από το 2019 έως το 2022, η θέση της Ευρώπης σε κρίσιμους τεχνολογικούς τομείς έχει επιδεινωθεί δραματικά, με τις ΗΠΑ και την Κίνα να διατηρούν σαφές προβάδισμα. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να κατέχουν ηγετική θέση στην τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και στην ψηφιακή καινοτομία.  Ταυτόχρονα οι επιθετικές επενδύσεις και οι στρατηγικές πρωτοβουλίες της Κίνας της έχουν επιτρέψει να ξεπεράσει δραματικά την Ευρώπη, με τη διαφορά να διευρύνεται σημαντικά.

Ο άξονας (x) δείχνει πόσο στενά συνδέεται μια χώρα - περιοχή με κάποιο από τα εξεταζόμενα τεχνολογικά πεδία, με τις υψηλές τιμές να υποδηλώνουν τεχνολογίες που βασίζονται σε ήδη ανεπτυγμένες ικανότητες.. Ο κάθετος άξονας (y) κατατάσσει τις τεχνολογίες ανάλογα με το επίπεδο πολυπλοκότητάς τους, σε μια κλίμακα από 0 έως 100. Εδώ όσο πιο μεγάλη είναι μία τιμή τόσο αυτό αντιστοιχεί σε πιο σύνθετη τεχνολογία.  Το μέγεθος της κάθε φούσκας στο γράφημα δείχνει πόσο εξειδικευμένη είναι μια χώρα σε ένα συγκεκριμένο τεχνολογικό πεδίο, με τις μεγαλύτερες φούσκες να δείχνουν ισχυρότερη εξειδίκευση σε αυτόν τον τομέα.

Πηγή:  European Commission: Directorate-General for Research and Innovation, Science, research and innovation performance of the EU, 2024 – A competitive Europe for a sustainable future, Publications Office of the European Union, 2024, https://data.europa.eu/doi/10.2777/965670.
 

Από το παραπάνω διάγραμμα είναι ξεκάθαρο ότι η ΕΕ υπερέχει στις πράσινες τεχνολογίες, όπως η αιολική ενέργεια και το υδρογόνο, συμβαδίζοντας με τις προτεραιότητές της για βιωσιμότητα και κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, υστερεί στις ψηφιακές και προηγμένες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η κβαντική υπολογιστική και η κυβερνοασφάλεια, γεγονός που επηρεάζει την ανταγωνιστικότητά της. Αυτή η αδυναμία εντείνει τον κίνδυνο τεχνολογικής εξάρτησης από τις ΗΠΑ (σε AI και cloud services) και την Κίνα (σε hardware τεχνολογίες).

Η τεχνολογική ανταγωνιστικότητα της ΕΕ συνέχισε να υποχωρεί και μετά το 2022, με το χάσμα αυτό να διευρύνεται στις σύνθετες τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη, οι ημιαγωγοί και γενικά στις ψηφιακές υποδομές. Εκθέσεις των τελευταίων ετών επιβεβαιώνουν ότι οι άκαμπτες πολιτικές και οι ανεπαρκείς στρατηγικές επενδύσεις αποδυναμώνουν περαιτέρω τη θέση της Ευρώπης έναντι των παγκόσμιων ηγετών. Η ΕΕ, που κάποτε πρωταγωνιστούσε στην καινοτομία και ανταγωνιζόταν τις ΗΠΑ, βρίσκεται πλέον σε μειονεκτική θέση, με ελάχιστες ενδείξεις ανάκαμψης στους τομείς υψηλής τεχνολογίας.

Καθώς οι σύνθετες τεχνολογίες αποτελούν θεμελιώδη πυλώνα που επηρεάζει όλους τους τομείς της οικονομίας, οι ευρωπαϊκές καθυστερήσεις έχουν πολύπλευρο αντίκτυπο. Οι εξελίξεις στους ημιαγωγούς στηρίζουν τη σύγχρονη μεταποίηση, τα αυτοκίνητα, τα ηλεκτρονικά είδη ευρείας κατανάλωσης και τα αμυντικά συστήματα. Η τεχνητή νοημοσύνη μεταμορφώνει την υγειονομική περίθαλψη μέσω της προγνωστικής διάγνωσης, βελτιώνει την αποτελεσματικότητα της αλυσίδας εφοδιασμού και θα ενισχύσει την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Η κβαντική πληροφορική θα φέρει επανάσταση στη φαρμακευτική και την επιστήμη των υλικών, επαναπροσδιορίζοντας την οικονομική ανταγωνιστικότητα και την ασφάλεια.

Η πτωτική τάση στην Ευρώπη από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 δημιουργεί μια ανησυχητική εικόνα και σηματοδοτεί μια δομική μεταβολή στην παγκόσμια τεχνολογική ισορροπία. Η Ευρώπη, αγωνίζεται να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της, ενώ η Κίνα, η οποία αναπτύχθηκε ραγδαία χάρη στις στρατηγικές επενδύσεις στην έρευνα από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη στασιμότητα της Ευρώπης.  Μέχρι το 2020, η Κίνα είχε ξεπεράσει την ΕΕ σε συνολική ένταση Ε&Α. Αυτό αποτελεί σαφή ένδειξη της μετατόπισης της παγκόσμιας τεχνολογικής κυριαρχίας.

Η πτωτική πορεία της Ευρώπης δεν οφείλεται μόνο στην έλλειψη πόρων παρά εδράζεται βασικά σε στρατηγικά λάθη. Για περισσότερο από μια δεκαετία, οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής επικεντρώθηκαν αποκλειστικά στις πράσινες τεχνολογίες. Αν και αξιέπαινη, αυτή η στενή προσέγγιση έχει παραμελήσει βασικούς σύνθετους τεχνολογικούς τομείς που είναι απαραίτητοι για τη γεωπολιτική επιρροή και τη βιώσιμη οικονομική ανταγωνιστικότητα. Ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, έχει προειδοποιήσει: "Η Ευρώπη πρέπει να αναγνωρίσει τις τεχνολογικές της αδυναμίες και να εξισορροπήσει επειγόντως τις στρατηγικές της προτεραιότητες. Το οικονομικό μας μέλλον δεν εξαρτάται μόνο από τις πράσινες τεχνολογίες, αλλά και από την κατάκτηση των ψηφιακών τεχνολογιών και των σύνθετων τεχνολογικών καινοτομιών που είναι απαραίτητες για την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα".

Η Ευρώπη αντιμετωπίζει σοβαρό έλλειμμα επενδύσεων στην υψηλή τεχνολογία, την ώρα που οι ΗΠΑ και η Κίνα διοχετεύουν τεράστιους πόρους στις ψηφιακές βιομηχανίες και τις ΤΠΕ. Αντί να ενισχύσει την τεχνολογική της πρωτοπορία, η Ευρώπη παραμένει εγκλωβισμένη σε μεσαίας τεχνολογίας τομείς, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία και οι παραδοσιακές βιομηχανίες. Ωστόσο, ακόμα και εκεί, απέτυχε να προστατεύσει την ανταγωνιστικότητά της. Οι πολιτικές της, που έδωσαν έμφαση σε κανονιστικούς περιορισμούς και μονομερείς στόχους, αποδυνάμωσαν τη βιομηχανική της βάση και την ατμομηχανή της οικονομίας της, καθιστώντας την πιο ευάλωτη στις διεθνείς πιέσεις.

Η ψηφιακή κυριαρχία της Ευρώπης απομακρύνεται όλο και περισσότερο, απειλώντας τόσο την οικονομική της ανάπτυξη όσο και τη γεωπολιτική της επιρροή.

Η αποτυχία διαφοροποίησης των τεχνολογικών επενδύσεων δεν είναι απλώς ένα αναπτυξιακό ζήτημα, αλλά ένα στρατηγικό αδιέξοδο. Για να παραμείνει κανείς ανταγωνιστικός, δεν αρκεί να στραφεί στις τεχνολογίες της κλιματικής αλλαγής - απαιτείται μια ισορροπημένη στρατηγική που θα υποστηρίζει επίσης τις τεχνολογίες αιχμής. Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Μπορεί είτε να επενδύσει αποφασιστικά στην καινοτομία και τη βιομηχανική ανθεκτικότητα, είτε να ακολουθήσει την ανάπτυξη αντί να τη διαμορφώσει. Ο χρόνος για εφησυχασμό έχει παρέλθει.

Αναφορές:

• Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Έρευνας και Καινοτομίας, "Science, Research and Innovation Performance of the EU 2024".
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή, "The Global Position of the EU in Complex Technologies (2019-2022)" (Η παγκόσμια θέση της ΕΕ στις σύνθετες τεχνολογίες (2019-2022)".
• Mario Draghi, ομιλία για την ευρωπαϊκή τεχνολογική ανταγωνιστικότητα (2023).

* Ο κ. Κωνσταντίνος Κοκκινοπλίτης είναι διευθυντής των εταιρειών Seven Sigma P.C. και RISE και πρώην Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας.